ناحیۀ نوآوری شهری از نظریه تا عمل
یک پیشنهاد از مجتبی رفیعیان
«ناحیۀ نوآوری»، ماحصل یک قرن تجربۀ بشری است. سیر شکل‌گیری ناحیۀ نوآوری، برگرفته از منطقه‌های صنعتی (نسل قدیم) قرن نوزدهم است که همراه با تصویری با دود بسیار غلیظ و رنگ خاکستری آسمان در اذهان تداعی می‌شود. به دیگر سخن، این مقوله، یک اختراع قرن بیستمی نیست و در گذشته‌ای تاریک ریشه دارد. کتاب در هشت فصل تألیف شده است که شامل ظهور نواحی نوآوری شهری، برنامه‌ریزی در مواجهه با نظریۀ کارآفرینی شهر و نظریۀ شهر کارآفرین، جغرافیای نوآوری، پایۀ نظری ناحیۀ نوآوری شهری، تجارت جهانی ناحیۀ نوآوری، رویکردهای اصلی در شکل‌گیری ناحیۀ نوآوری، ارزیابی ناحیۀ نوآوری شهری و برنامه‌ریزی ناحیۀ نوآوری شهری است.
حاشیه‌نشین‌های تبریز: روایتی مردم‌شناختی از یک محله
«حاشیه‌نشین‌ها»، صحنه‌های واقعی از زندگی مهاجران روستایی آذربایجان را به تصویر می‌کشد. کتابی که در هفت فصل چگونگی مواجهه با مسائل شهری، درک صحیح از مسائل و به‌تبع آن بهبود وضعیت و کیفیت زندگی شهری را گوشزد می‌کند که در جنگی با نابرابری‌های تاریخی به تپه‌نشینی در شهری روی آورده که عناوینی چون تبریز «شهر بی‌گدا» و «شهر بدون معتاد» را منجر شده است؛ اما این شهر صد محله دارد که در پساپردۀ روزمرگی‌هایش رنج‌های اجتماعی را به مردمانی تحمیل می‌کند که به آن پناه آورده‌اند و تنها چند محله با شمال شهر فاصله دارند. مهاجرانی که به امید داشتن اندک کیفیت زندگی بهتر، روستاهای مبدأ را برای حاشیه‌نشینی در کلان‌شهری ترک کرده‌اند که بر بنیاد و منطق نابرابری پدیدار شده و مملو از رنج‌های اجتماعی است و برای تاب آوردن در شرایط سخت فقر، به فرهنگ سنتی با آیین‌های حمایتی و همبستگی‌های دینی، عشق ورزیدن و گپ زدن و پاتوق ساختن در شهر روی آورده‌اند.
هارون یشایایی
کتاب بخشی از پروژۀ پیوسته «تاریخ فرهنگی ایران مدرن» با هدف بررسی گستردۀ فرهنگ ایران در قرن بیستم است و در رستۀ کتاب‌های کنشگران فرهنگ معاصر قرار می‌گیرد که با استفاده از رویکرد توصیفی، تحلیلی و انسان‌شناسی تاریخی در قالب یک گفت‌وگوی شفاهی بلند و انتقال جریان فکری احساسی گوینده، به روایت ناصر فکوهی، مکتوب شده است. کتاب انعکاسی است از زندگی کلیمیان در محلۀ عودلاجان تهران که در ادامه با قرار گرفتن قاب‌هایی از زندگی تهیه‌کنندۀ «ناخدا خورشید» بر جذابیت آن افزوده می‌شود و تلاشی است برای گره‌گشایی مشکلات فرهنگی در پوست زندگی شهری پایتخت برای کلیمیان و شرحی است از تبعیض در ابتدایی‌ترین حقوق شهروندی و مسیر تحصیل تهیه‌کنندۀ فیلم «هامون» که از دبیرستان «اتحاد» شروع و به دانشگاه تهران و فعالیت‌های سیاسی و هنری ختم شد. فکوهی با روایت زندگی یشایایی با پرداختن به جزئیات کم‌نظیر از وقایع، خواننده را برای همراهی فرامی‌خواند.
ژیمناستیک در حیاط زندان: چند نوشتار در باب معماری و سیاست
کتاب در قالب هفت نوشتار، معماری، سیاست و اجتماع را عناصر درهم‌تنیدۀ هر جامعه‌ای می‌خواند و آن را حرفهای محصور در ساختارهای سرمایه‌داری می‌داند که هیچ ابزار مقاومتی در برابر آن ندارد و زندانی را شکل می‌دهد که محصول نوعی از معماری است که به‌خوبی طراحی شده و با زیبایی اغواکننده، انسان‌ها را به اسارت گرفته است. شرحی است از وضعیت معماران که همچون ژیمناست‌ها، مشغول ژیمناستیک در زندانی بزرگ‌تر هستند و در انتظار اجرای حکم‌شان در چهاردیواری زندان این‌سو و آن‌سو می‌روند، بی‌آنکه خللی در تداوم شرایط اجتماعی موجود ایجاد کنند؛ و هر روز از واقعیت‌های زندگی در جهان دور و در نقاب فریبی به نام مداخلۀ پرثمر با تولید فرم در جهان اجتماعی پیرامون نهان شده‌اند و از افول معماری خبر می‌دهند.
در برابر ایدئولوژی: یک نقشۀ فرار برای معماری
یادداشت‌های موجود در کتاب تلاش‌هایی هستند در امتداد و به‌موازات کتاب‌های پیشین نویسنده و یک تکه از پازلی بزرگ است که با قرار گرفتن در جای خود درنهایت تصویری که مدنظر نویسنده است، شکل بگیرد و روشن‌تر و واضح‌تر شود. کتاب آشکارکنندۀ قسمت‌های نهان تئوری معماری است و مقدمه‌ای است برای نگارش کتاب‌هایی که باید به بررسی انتقادی رابطۀ ایدئولوژی و معماری در ایران بپردازند. به‌زعم نویسنده، سالیان گذشته معماری ایران به یک خشک‌سالی منجر شد و اگرچه امروزه آن خشک‌سالی به پایان رسیده است، اما مثل کویری خشک دیگر توانایی جذب آب را ندارد؛ انگار به سیلابی ویرانگر رسیده است. کتاب نقشۀ فراری است برای مسیر رشد و پیشرفت آموزش، پژوهش و پرکتیس معماری که هر خواننده می‌تواند آن را کشف و ترسیم کند تا به سهم خود شالودۀ یک رویکرد دیسیپلینی به معماری را در ایران پایه‌گذاری کند.
اجرای طاق‌های خشتی
کتاب در پی مکتوب و قاعده‌مند کردن فن‌هایی است که در طول زمان تکامل یافته‌اند. الگوریتمی هستند برای ساخت طاق‌ها و اطمینان به تکرارپذیر بودن نتیجه و کنترل داشتن بر حاصل نهایی اجرای روش‌های طرح‌شده و انتقال دقیق شیوه‌های سنتی و طراحی شیوه‌ای برای اجرای دقیق که براساس شیوه‌های سینه‌به‌سینه بنا شده‌اند. همچنین پژوهش و نگارش از قطعات خشت که با زاویه‌هایی بدون قاعده در سه بعد روی هم قرار داده می‌شوند و رمز و رازی را از پس دانشی هزارساله بدون نیاز به ابزار و محاسبه که در مسیری تکاملی که به پیچیدگی در توازن با محیط رسیده‌اند به نمایش می‌گذارند و مدعی است که در دل معماری روستاهای کویری ایران نطفۀ معماری آینده نهفته است و هم‌زمان با ترسیم و احیا و معاصرسازی معماری خشتی است که یکی از مهم‌ترین پایه‌های معماری آینده خواهد بود و امکان اجرای طاق‌های روستایی با کمترین امکانات را فراهم می‌کند.
محاسبۀ ترسیمی قوس بنایی
این کتاب فصلی در تکمیل کتاب اجرای طاق‌های خشتی است که به بررسی جایگاه و اهمیت شناخت طاق‌های خشتی می‌پردازد که میراث مشترک همۀ ماست و باید راه انتقالش را به مبانی نظری معماری باز کند. در فصل اول، دسته‌بندی منسجمی از انواع طاق‌ها ارائه‌شده است. در فصل‌های بعدی شیوۀ ترسیم قوس‌ها شرح داده شده است و هفده چفد ایرانی برای درک دقیق‌تر تحول و پیچیدگی اجرای هندسۀ طاق‌های ایرانی تحلیل می‌شود. مباحث نظری با قابلیت انتقال از طریق متن و تصویر، توضیح‌دهندۀ رفتار سازه‌ای ساختار این دستاوردهای تکاملی در هندسۀ قوس‌های ایرانی هستند و در هم‌نشینی متن و تصویر، روش‌های کاربردی برای تحلیل و محاسبۀ طاق‌ها ارائه می‌شود و یک دفترچۀ راهنمای کاربردی است که با ارائۀ شیوۀ تحلیل و محاسبۀ ارائه‌شده می‌تواند برای تمامی طاق‌ها که با مصالح بنایی ساخته می‌شوند به کار رود. مطالب کتاب همانند موسیقی دستگاهی ایران به خوانندگان امکان بداهه‌سرایی و خلق فرم‌های نوین در چهارچوب‌های مشخص را می‌دهد.
بدون دیدگاه